1. Ukara Tanduk
Ukara tanduk yaiku ukara
sing jejere (Subyek) nglakoake pakaryan.
Tuladha :
- Ibu tindak dhateng Banyumas
- Bapak maos koran
- Eyang nembe siram
- Adhik mangan anggur
Ing ukara tanduk, biasane wasesane nganggo
ater-ater hanuswara. Kang kalebu ater-ater hanuswara kui -an, am, any,
lan ang . Ater-ater hanuswara lumrahe ateges solah tingkah
utawa nindakake pagaweyan. Ater-ater hanuswara uga lumrah mratelakake
tembung “tanduk” (aktif).
Tuladha :
am + pacul ----> macul, (p luluh), tegese nindakake pegaweyan kang migunaake
pacul
an + tulis ----> nulis ( t luluh
) , tegese nindakake pegaweyan kang ngasilake tulisan
any + sapu ----> nyapu ( s luluh
), tegese nindakake pegaweyan kang migunaake sapu
ang + arit ----> ngarit , tegese nindakake
pegaweyan kang migunaake arit
2.Ukara Tanggap
Ukara tanggap yaiku ukara sing jejere(subyek)
dikenani pakaryan
Tuladha
:
– Kembange dipethik simbah
- Jeruke dipangan adik
- Pelem dijupuk Shasa
- Teh diunjuk Pakdhe
Yen ing ukara tanduk wasesane nganggo ater-ater
hanuswara, ing ukara tanggap ater-ater kang digunakake ater-ater tripurusa.
Ater-ater tripurusa kuwi ana 3, yaiku tak, ko, lan di.
Ater-ater tripurusa iku kosokbalene ater-ater hanuswara. Beda karo ater-ater
hanuswara, ater-ater tripurusa mratelake tembung “tanggap” (pasif).
Sabtu, 30 November 2013
Ukara Pakon (Kalimat Perintah)
UKARA PAKON (KALIMAT PERINTAH)
1.
Ukara pakon atau kalimat
perintah adalah kalimat yang isinya memerlukan responsi berupa tindakan atau
perbuatan. (Endang Nurhayati, 2006 : 131)
2.
Ukara pakon atau
imperatif adalah kalimat yang modus verbalnya (kata) menyatakan perintah,
ajakan atau larangan. (Wedhawati, 2006 : 445)
3.
Ukara pakon atau
imperatif yaiku ukara kang surasane awujud pakon utawa perintah marang wong
liya supaya nindakake sawijining bab utawa sawijining pakaryan kaya kang
dikarepake sing kongkon. (Mooryati Sudibyo, 2001 : 181)
4.
Ukara pakon suraosipun
awujud paken utawi perintah katujukaken dhateng tiyang sanes supados
nindhakaken satunggaling bab utawi pakaryan cocok kaliyan menapa ingkang
dipunprentahaken. (Sutrisna Wibawa, 2004 : 14)
Contoh kalimat perintah (ukara pakon)
1.
Sardi, tukua lawuh
dhisik!
2.
Njupukana cidhuk!
3.
Tase jupuken!
4.
Kancamu gawakna pelem!
5.
Kowe lungaa!
6.
Adusa dhisik!
7.
Mlebu!
II. Ciri-Ciri dan Jenis-Jenis Ukara Pakon
A.
Ciri-Ciri Ukara Pakon
1. Menggunakan partikel -a, -en, -ana, dan -na.
Contoh
:
a. Lungaa seka kene!
b. Gawanen tas kuwi!
c. Rewangana adhimu!
d. Delokna garapan mbakyumu kae!
Verba
imperatif dinyatakan oleh kata lungaa ‘ambilah’ yang berbentuk L- + -a, dalam
kalimat b dinyatakan oleh kata rewangana ‘bantulah’ yang berbentuk L- + -ana,
kalimat c dinyatakan oleh kata delokna ‘lihatlah’ yang berbentuk L- + -na.
2. Ada yang bersusun inversi
Kalimat
yang predikatnya (W) berada didepan subjek (S).
Contoh
:
a. Jupukna buku kuwi!
W J
b. Gawenen layang!
W J
c. Wacanen buku kuwi!
W J
3. Menggunakan tanda seru (!) bila dipergunakan dalam
bahasa tulis.
Contoh
:
a. Ayo mlebu!
b. Balia kowe!
c. Pilihana kertas kae, Na!
d. Kancamu gawakna rambutan!
e. Aja pisan-pisan teka rene!
4. Jika dilisankan memiliki intonasi:
a) Mendatar kemudian berakhir dengan nada naik.
Contoh :
a. Mangga / | cathetani/pun | panjenengan
pirsa/ ni
b. Minggir/a
c. Nabuha bo/nang
b) Menurun diakhir tuturan.
Contoh :
a. Panjeneng/an | kula aturi ndherekaken Pak
Sastra
b. Tabuh-tabuh gamelan ku/wi | jupuk/ana
5. Pelaku tindakan tidak selalu terungkap.
Contoh
:
a. Tulung buku iki gawanen mrono!
b. Wacanen layang kabar kae!
c. Gawanen kabeh yen isih kurang!
d. Ndang panganen!
Dalam
dua kalimat diatas, kita tidak mengetahui siapa yang dikenai pekerjaan
tersebut.
A.
Jenis-Jenis Ukara Pakon
1.
Ukara Pakon Lumrah
Yaitu kalimat yang isinya
hanya perintah biasa.
Contoh :
a. Awas sing ngati-ati!
b. Wis enggal digarap!
c. Ndang panganen!
d. Jogan kae sapunen!
1.
Ukara Pakon Pangajak
Yaitu kalimat yang isinya
mengajak pendengar untuk bersama-sama melakukan suatu tindakan.
Contoh :
a. Kula kinten, langkung sae tindak rumiyin!
b. Ayo enggal diresiki bebarengan barang-barang iki!
c. Mangga ta dipun srantos sawetawis!
d. Cobi kula aturi maos sekedhap!
e. Saenipun kula aturi nggatosaken pangandikan menika!
1.
Ukara Pakon Pamenging
Yaitu kalimat yang
memerintahkan orang yang diajak bicara, tidak boleh melakukan perbuatan yang
diinginkan pembicara.
Contoh :
a. Aja mangan ing ngarep lawang!
b. Aja rame-rame simbah lagi sare!
c. Kowe ora kena dolan yen durung sinau!
d. Yen pinuju ngisi bensin, mesine aja diuripake!
e. Bocah sekolah ore pareng ngrokok!
1.
Ukara Pakon Paminta
Yaitu kalimat yang isinya
memerintah pendengar untuk melaksanakan tindakan namun secara halus,
seolah-olah meminta tetapi sebetulnya memerintah yang tidak kentara. Tetapi
jika dipandang dari maksud penyampaian gagasan ada kemungkinan kalimat tersebut
masuk kalimat berita dan perintah.
Contoh :
a. Mbok kowe kuwi mengko dolan menyang omahku!
b. Dul, tulung jupukna buku kuwi!
c. Dhik, tulung jendelane ditutup bae!
d. Adhimu kae mbok diwarahi nulis aksara Jawa!
1.
Ukara Pakon Panantang
Yaitu kalimat perintah
yang isinya menyindir seseorang untuk melaksanakan suatu tindakan.
Contoh :
a. Antemen yen pancen kowe wani!
b. Yen nyata kowe kendel, Aryaka kae kongkonen turu ing
kuburan!
c. Maraa mrene yen nyata-nyata dhugdheg!
d. Cabuten tulisan kuwi yen kepengin dikamplengi uwong!
e. Gage balangen yen arep njaluk benjut sirahmu!
UKARA PAKON (KALIMAT PERINTAH)
1.
Ukara pakon atau kalimat
perintah adalah kalimat yang isinya memerlukan responsi berupa tindakan atau
perbuatan. (Endang Nurhayati, 2006 : 131)
2.
Ukara pakon atau
imperatif adalah kalimat yang modus verbalnya (kata) menyatakan perintah,
ajakan atau larangan. (Wedhawati, 2006 : 445)
3.
Ukara pakon atau
imperatif yaiku ukara kang surasane awujud pakon utawa perintah marang wong
liya supaya nindakake sawijining bab utawa sawijining pakaryan kaya kang
dikarepake sing kongkon. (Mooryati Sudibyo, 2001 : 181)
4.
Ukara pakon suraosipun
awujud paken utawi perintah katujukaken dhateng tiyang sanes supados
nindhakaken satunggaling bab utawi pakaryan cocok kaliyan menapa ingkang
dipunprentahaken. (Sutrisna Wibawa, 2004 : 14)
Contoh kalimat perintah (ukara pakon)
1.
Sardi, tukua lawuh
dhisik!
2.
Njupukana cidhuk!
3.
Tase jupuken!
4.
Kancamu gawakna pelem!
5.
Kowe lungaa!
6.
Adusa dhisik!
7.
Mlebu!
II. Ciri-Ciri dan Jenis-Jenis Ukara Pakon
A.
Ciri-Ciri Ukara Pakon
1. Menggunakan partikel -a, -en, -ana, dan -na.
Contoh
:
a. Lungaa seka kene!
b. Gawanen tas kuwi!
c. Rewangana adhimu!
d. Delokna garapan mbakyumu kae!
Verba
imperatif dinyatakan oleh kata lungaa ‘ambilah’ yang berbentuk L- + -a, dalam
kalimat b dinyatakan oleh kata rewangana ‘bantulah’ yang berbentuk L- + -ana,
kalimat c dinyatakan oleh kata delokna ‘lihatlah’ yang berbentuk L- + -na.
2. Ada yang bersusun inversi
Kalimat
yang predikatnya (W) berada didepan subjek (S).
Contoh
:
a. Jupukna buku kuwi!
W J
b. Gawenen layang!
W J
c. Wacanen buku kuwi!
W J
3. Menggunakan tanda seru (!) bila dipergunakan dalam
bahasa tulis.
Contoh
:
a. Ayo mlebu!
b. Balia kowe!
c. Pilihana kertas kae, Na!
d. Kancamu gawakna rambutan!
e. Aja pisan-pisan teka rene!
4. Jika dilisankan memiliki intonasi:
a) Mendatar kemudian berakhir dengan nada naik.
Contoh :
a. Mangga / | cathetani/pun | panjenengan
pirsa/ ni
b. Minggir/a
c. Nabuha bo/nang
b) Menurun diakhir tuturan.
Contoh :
a. Panjeneng/an | kula aturi ndherekaken Pak
Sastra
b. Tabuh-tabuh gamelan ku/wi | jupuk/ana
5. Pelaku tindakan tidak selalu terungkap.
Contoh
:
a. Tulung buku iki gawanen mrono!
b. Wacanen layang kabar kae!
c. Gawanen kabeh yen isih kurang!
d. Ndang panganen!
Dalam
dua kalimat diatas, kita tidak mengetahui siapa yang dikenai pekerjaan
tersebut.
A.
Jenis-Jenis Ukara Pakon
1.
Ukara Pakon Lumrah
Yaitu kalimat yang isinya
hanya perintah biasa.
Contoh :
a. Awas sing ngati-ati!
b. Wis enggal digarap!
c. Ndang panganen!
d. Jogan kae sapunen!
1.
Ukara Pakon Pangajak
Yaitu kalimat yang isinya
mengajak pendengar untuk bersama-sama melakukan suatu tindakan.
Contoh :
a. Kula kinten, langkung sae tindak rumiyin!
b. Ayo enggal diresiki bebarengan barang-barang iki!
c. Mangga ta dipun srantos sawetawis!
d. Cobi kula aturi maos sekedhap!
e. Saenipun kula aturi nggatosaken pangandikan menika!
1.
Ukara Pakon Pamenging
Yaitu kalimat yang
memerintahkan orang yang diajak bicara, tidak boleh melakukan perbuatan yang
diinginkan pembicara.
Contoh :
a. Aja mangan ing ngarep lawang!
b. Aja rame-rame simbah lagi sare!
c. Kowe ora kena dolan yen durung sinau!
d. Yen pinuju ngisi bensin, mesine aja diuripake!
e. Bocah sekolah ore pareng ngrokok!
1.
Ukara Pakon Paminta
Yaitu kalimat yang isinya
memerintah pendengar untuk melaksanakan tindakan namun secara halus,
seolah-olah meminta tetapi sebetulnya memerintah yang tidak kentara. Tetapi
jika dipandang dari maksud penyampaian gagasan ada kemungkinan kalimat tersebut
masuk kalimat berita dan perintah.
Contoh :
a. Mbok kowe kuwi mengko dolan menyang omahku!
b. Dul, tulung jupukna buku kuwi!
c. Dhik, tulung jendelane ditutup bae!
d. Adhimu kae mbok diwarahi nulis aksara Jawa!
1.
Ukara Pakon Panantang
Yaitu kalimat perintah
yang isinya menyindir seseorang untuk melaksanakan suatu tindakan.
Contoh :
a. Antemen yen pancen kowe wani!
b. Yen nyata kowe kendel, Aryaka kae kongkonen turu ing
kuburan!
c. Maraa mrene yen nyata-nyata dhugdheg!
d. Cabuten tulisan kuwi yen kepengin dikamplengi uwong!
e. Gage balangen yen arep njaluk benjut sirahmu!
Langganan:
Postingan (Atom)